Żałoba jest procesem, który związany jest ze stratą bliskiej osoby. Chociaż jest doświadczeniem naturalnym i powszechnym, niemal nigdy osoba, która go przeżywa nie jest przygotowana na jego nadejście. Jest to czas wielkiego wysiłku emocjonalnego, wstrząsu, wyczerpania i bólu psychicznego.
Trudne doświadczenie straty
Strata związana jest z psychologicznym cierpieniem, które wymaga czasu i wysiłku, aby je przyjąć i zasymilować. Często wiąże się z potrzebą kontaktu i wsparcia, a równocześnie z chęcią odizolowania się od ludzi. Wiele osób przeżywa poczucie chaosu, oderwania od rzeczywistości, koncentrację na zmarłym i utraconej relacji. Z żałobą wiąże się pragnienie, aby ta relacja trwała, mimo iż zmarły nie wróci, a równocześnie aby związane z utratą cierpienie skończyło się jak najszybciej. Siła przeżycia jest indywidualna, związana z jednostkowymi zasobami i doświadczeniami. Poza czynnikami wewnętrznymi, jej przeżywanie zależy od czynników kulturowych, dostępnego wsparcia, od nagłości śmierci, zależności od zmarłego, czy bliskości relacji. Jest trudniejsza, gdy przerwana relacja była konfliktowa lub ambiwalentna.
Czas ten wiąże się z ryzykiem wystąpienia problemów zdrowotnych: depresji, lęku, napadów paniki, problemów ze snem, nadużywania substancji psychoaktywnych, czy problemów kardiologicznych. Stan psychiczny i fizyczny zwiększa także ryzyko śmierci - także samobójczej.
Etapy żałoby
Sposób przeżywania żałoby jest indywidualny, dzielenie go na fazy jest sztuczne, nieuwzględniające tej niepowtarzalności. Wyróżnienie typowych etapów żałoby, z równoczesną uważnością i elastycznością, ułatwia jednak zrozumienie tego procesu. Psychologowie stworzyli kilka klasyfikacji etapów żałoby. Jedną z najpopularniejszych jest podział na pięć faz, stworzony przez dr Elisabeth Kübler-Ross:
- zaprzeczanie i izolacja,
- targowanie się,
- gniew,
- smutek,
- akceptacja.
Szok, który odczuwany jest tuż po śmierci bliskiego człowieka, a czasem jeszcze przed tym wydarzeniem (gdy jest spodziewane), zmienia się z czasem. Na początku często wiąże się z niewiarą, odcięciem i zaprzeczaniem wydarzeniom. Gdy rzeczywistość zaczyna docierać do świadomości, osoba w żałobie próbuje poprawić swoją sytuację, poprzez stawianie sobie i losowi warunków i zadań, które mają wynagrodzić lub złagodzić stratę. Żałobie towarzyszy poczucie winy i krzywdy, związane z wiarą, iż można było przedsięwziąć kroki, czy zwiększyć wysiłek, aby zapobiec śmierci. Temu doświadczeniu towarzyszą także smutek, ból, tęsknota i lęk. Wiąże się z nimi osamotnienie i opuszczenie przez zmarłego i innych. Czasem obecność osoby, która odeszła odczuwana jest fizycznie (zdaje się pojawiać na ulicy, w znanych dźwiękach, zapachach, symbolach, czy przedmiotach), co na niektóre osoby działa łagodząco i daje nadzieję. Myśli w żałobie często krążą wokół okoliczności śmierci i nadawaniu indywidualnego sensu wydarzeniom.
Żałoba jest procesem stopniowego odzwyczajania się, rozluźniania więzi. Wraz z czasem wspomnienia są porządkowane, pojawia się coraz więcej myśli dotyczących przyszłości, a przeszłość i związane z nią nadzieje i pragnienia odsuwają się. W ostatnim etapie stopniowo przychodzi uzdrowienie – akceptacja straty wiążąca się z przystosowaniem do życia w innej rzeczywistości, zmianą sposobów zachowania, decyzją o dalszym życiu bez bliskiej osoby.